Opereren met het mes op de keel: "Verander de ziekenhuisfinanciering, voor de vergrijzing alles verandert"

Opereren met het mes op de keel: "Verander de ziekenhuisfinanciering, voor de vergrijzing alles verandert"

10 november 2022

Voor de meeste ziekenhuizen wordt 2022 een rood jaar. En de toekomst ziet er al even roodkleurig uit als er niets verandert. Maak alsjeblieft voort met die hervorming van de ziekenhuisfinanciering, voor de vergrijzing alles verandert.

Uit de jaarlijkse MAHA-analyse – een stresstest voor de ziekenhuissector – blijkt al jarenlang dat Belgische ziekenhuizen structureel ondergefinancierd zijn. De operationele marge is gemiddeld ongeveer een halve procent. Daarmee kan je nauwelijks beleidsruimte creëren of buffers opbouwen. Een kwart van de ziekenhuizen draait zelfs verlies. Het UZ Brussel behoort met een marge van 2% in normale jaren tot de gezondere instellingen. Dat neemt niet weg dat het ook voor ons een rood jaar wordt. De loonindexering heeft op ons een grotere impact dan op andere ziekenhuizen omdat onze artsen bijna allemaal gesalarieerd zijn. En de energiefactuur loopt volgend jaar naar schatting op tot 12 miljoen euro – een verviervoudiging tegenover twee jaar geleden. Nochtans voeren we al van lang voor deze energiecrisis een energiebeleid dat gericht is op het maximaliseren van onze eigen energieproductie via zonnepanelen, warmtekrachtkoppeling en recent ook geothermie. Bovendien zijn we het enige ziekenhuis in België dat met 100% zekerheid kan stellen dat het operationeel zal blijven bij een black-out. Maar al deze investeringen kunnen dus niet verhinderen dat 2022 een verliesjaar wordt.

Begin met het aantal dure bedden te reduceren

Nederland geeft vrijwel evenveel geld uit aan gezondheidszorg als België, zo'n 5700 euro per hoofd van de bevolking versus 5400 euro. Toch zijn de ziekenhuizen in Nederland gemiddeld financieel gezonder en, vooral, ruimer gefinancierd. Hoe komt dat? Om te beginnen telt Nederland een pak minder acute ziekenhuisbedden als België: 3,3 per 1000 inwoners vs. 5,7 per 1000 – en elk ziekenhuisbed is een duur bed. Da's toch wel merkwaardig voor een land dat sterk vergelijkbaar is qua cultuur en bevolkingssamenstelling. De bovenburen hebben meer ingezet op onder meer transmurale zorg. Ik zeg niet dat we het Nederlandse model moeten kopiëren, maar het geeft toch stof tot nadenken.

Als ik een analyse maak van mijn 720 bedden hier, dan zie ik dat in een flink deel daarvan mensen liggen die daar eigenlijk niet hadden moeten liggen. Ze zijn opgenomen voor een ziekte die ze opliepen door een soms decennialange accumulatie van risicogedrag: roken, ongezond eten, alcohol, sedentaire levensstijl … Als we dat aantal kunnen reduceren door meer in te zetten op gezondheidspromotie, komt er genoeg geld vrij om de ziekenhuizen financieel beter te ondersteunen. En daar zijn geen gigantische bedragen voor nodig. Wat zet mensen ertoe aan om de veiligheidsgordel te dragen? Boetes? Grote sensibiliseringscampagnes met vreselijke beelden van ongevallen? Neen, wel een irritante bieptoon als je de gordel niet vastklikt. Gewoon een afspraak vanuit de overheid met de constructeurs dus. Dat heet nudging: mensen op een slimme manier aanporren om het gewenste gedrag te stellen.

Wie het vandaag anders wil aanpakken, verliest inkomsten

Meer inzetten op gezondheidspromotie is één element dat meer financiële ademruimte schept voor de ziekenhuizen. Een ander is de ziekenhuisfinanciering op zich. Het Belgische model is nog grotendeels gebaseerd op 'fee for service'. Het betekent - boutadegewijs - dat we er als ziekenhuis alle belang bij hebben dat er in ons werkingsgebied zo veel mogelijk zieke mensen leven om te behandelen. Dat kan toch niet de bedoeling zijn? Maar de hoge kosten en de huidige nomenclatuur – de gecodeerde lijst van geneeskundige verstrekkingen en de vergoeding die daar tegenover staat – dwingen ons vandaag meer dan ooit om zo te denken. Meer nog, we verliezen inkomsten als we minder scans uitvoeren of tests verrichten, of als we echt inzetten op value based healthcare, een gezondheidszorg die de door de patiënt gewenste uitkomst centraal stelt. Ik geef een voorbeeld. Patiënten met chronische pijn worden vaak geholpen met een pijnpomp. Af en toe moeten ze dan naar het ziekenhuis om te checken of alles nog goed werkt. Tijdens de covidpandemie mochten die mensen zich echter niet meer verplaatsen naar het UZ Brussel. Dus hebben we toen een liaisonteam opgericht dat de patiënten thuis bezocht, in samenspraak met de huisarts en thuisverpleegkundige. Tot grote tevredenheid van de patiënten zelf: ze kregen dezelfde zorgkwaliteit en bovendien gewoon thuis. Maar financieel werden we gestraft, want we konden er geen honorarium voor aanrekenen omdat volgens de nomenclatuur dit soort behandeling in het ziekenhuis moet plaatsvinden …

"Als ziekenhuis hebben we vandaag alle belang bij een zieke bevolking die om behandeling vraagt. Dat kan toch niet de bedoeling zijn?"

Niet de medische handeling moet centraal staan, wel de outcome voor de patiënt

De crux is dus dat we verlieslatend worden als we vandaag doen wat hoort: enerzijds zorgen dat mensen gezond blijven (ik vind dat we hier als ziekenhuis echt mee aan de kar moeten trekken), en anderzijds een gezondheidszorg aanbieden waarbij je zoveel mogelijk rekening houdt met de wensen en noden van de patiënt. We hebben met andere woorden een paradigmashift nodig. Minister Frank Vandenbroucke werkt volop aan een hervorming van de ziekenhuisfinanciering. De herdenking van de nomenclatuur vormt daar een cruciaal onderdeel van. Dat juichen we toe. Dat moet inderdaad eenvoudiger en transparanter. En ja, daar mag en moet een deel 'fee for service' blijven, want service is ook een element van kwaliteitsvolle zorg. Maar in een ander evenwicht. Artsen moeten goed weten waarvoor ze worden beloond, en niet de medische handeling op zich maar wel de outcome voor de patiënt moet daarbij centraal staan, samen met het bevorderen van een zo hoog mogelijke gezondheidsstatus van de bevolking. Proactief gebruik van data en het opzetten van een geïntegreerde samenwerking met andere zorgverstrekkers die de patiënt voor meer gezondheidsproblemen behoedt, zou bijvoorbeeld net zo goed beloond moeten worden als een medische ingreep.

Als er niets verandert rijden we ons vast

Over dat doel van de hervorming is iedereen het grotendeels eens. Maar welke stappen zet je eerst? Ik denk dat je alles tegelijk moet aanpakken, omdat alles met alles samenhangt. En omdat dit in een complex adaptief systeem zoals de gezondheidszorg, niet anders kan … Dat is geen evidentie en zal langer duren dan één legislatuur. Maar er is geen alternatief. Als we naar de toekomst kijken, weten we dat de bevolking veroudert en dat de zorgvraag zal toenemen. We weten ook dat het aantal zorgmedewerkers daalt en dat de technologie en geneesmiddelen duurder worden. Het geld om dat allemaal te bekostigen hebben we niet. Als er niets verandert, rijden we ons dus sowieso vast.

Mijn boodschap aan Frank is: hou vol. En aan de ministers van Volksgezondheid die na hem komen: ga verder op de ingeslagen weg. Die trage langetermijnaanpak is natuurlijk geen oplossing voor de precaire financiële gezondheid van de ziekenhuizen op dit moment. Maar die paradigmashift moet er absoluut komen. Vandaag staan we met het mes op de keel. Verlies alsjeblieft geen tijd meer waardoor het straks echt begint te snijden.

Elk blogbericht op ‘UZ Brussel blogt’ weerspiegelt enkel de mening van de respectievelijke auteur.

 

Prof. dr. Marc Noppen Prof. dr. Marc Noppen
Prof. dr. Marc Noppen
CEO UZ Brussel
Prof. dr. Marc Noppen is sinds 2006 CEO van het UZ Brussel. Marc is pneumoloog en behaalde zijn doctoraat aan de VUB in 1996. Hij volgde uiteenlopende bijkomende opleidingen waaronder Farmaco-Economie en Ziekenhuismanagement en is gastprofessor aan verscheidene buitenlandse instellingen. Hij is in 2022 ook voorzitter van de Raad van Universitaire Ziekenhuizen van België. Twittert als @MarcNoppen.

Respect zit verweven in het DNA van het UZ Brussel. Daarom staat respect ook centraal bij het reageren op nieuws- of blogberichten. We kennen graag uw graag mening en staan open voor suggesties of vragen, maar vragen wel om een aantal simpele regels in acht te nemen. Alleen reacties die de regels respecteren, worden goedgekeurd en gepubliceerd.