Participatie van zorgvragers is geen vrije keuze

Participatie van zorgvragers is geen vrije keuze

19 oktober 2021

Veel mensen doen niet meer iets gewoon omdat de dokter het zegt. Eindelijk. In Nederland liep in september de campagne ‘Samen beslissen’, in Vlaanderen start op 27 oktober de campagne ‘Elke stap zet je samen – dankzij Patient Empowerment’. Dat vraagt een specifieke attitude van zowel zorgverstrekker als zorgvrager. En die attitude is geen vrije keuze.

Ach, er zijn natuurlijk altijd al mensen geweest die niet blind deden wat de dokter zei, en maar goed ook. In de tijd dat dokters zelf ook nog niet wisten wat ze deden, was dat zelfs verstandig. Er waren toen niet zoveel alternatieven natuurlijk. Ook vandaag is blindelings volgen nog steeds niet slim. Dokters kunnen zich vergissen, kennis evolueert en onderling zijn artsen het ook niet altijd eens. Tegelijk zouden sommige mensen beter gewoon doen wat de dokter hen zegt, in hun eigen belang. Welvaartziektes illustreren immers dat velen gedrag vertonen waardoor ze ziek worden. Ook zijn mensen soms slordig met het correct uitvoeren van een behandeling. Nu en dan vergeet ik bijvoorbeeld mijn maagzuurremmer te slikken. En dat CPAP-toestel vind ik zo’n pest dat ik het niet altijd gebruik. Tegen beter weten in.

Tegen beter weten in

Gedrag is complex, dat weten we al lang. Feit is wel dat mensen vaker iets doen of net iets niet doen als ze zelf overtuigd zijn van de noodzaak. Ze zijn er dan intrinsiek voor gemotiveerd. Je al dan niet laten vaccineren bijvoorbeeld. Ieder heeft argumentatie voor zijn standpunt en zijn gedrag. En als ze erg overtuigd zijn van de eigen opvattingen, hebben mensen de neiging om tegenargumenten weg te wuiven, te relativeren of te ondergraven. Dat verlost hen van ‘cognitieve dissonantie’, zoals Leon Festinger het mentale gevecht tussen argumenten heeft genoemd.

Het maakt meteen het grote belang van correcte informatie duidelijk. Ook al geen evidentie in een digitale wereld waarin er een overdaad aan informatie bestaat, het verschil tussen correcte info en onzin minder duidelijk is en mensen Facebook als primaire informatiebron hanteren. Bovendien: bij dit alles checken velen niet steeds of de bron van de informatie betrouwbaar is. Een bepaald gedrag vertrekt van informatie over de noodzaak van dat gedrag en daarna van de intentie om het gedrag uit te oefenen. Correct informeren is dus noodzaak.

Een zaak van attitude

Dat geldt voor samen beslissen ook. Toen ik tijdens een focusgroep met patiënten voor de vzw Patient Empowerment aan deelnemers vroeg of ze over hun behandeling wilden beslissen, antwoordden er meerdere negatief. Als we er wat dieper op ingingen, bleek deze reactie voort te komen uit het feit dat deze mensen doorgaans over onvoldoende informatie beschikten om er hun beslissing op te kunnen baseren. Er zijn ongetwijfeld ook experts in het nemen van beslissingen zonder kennis van zaken 😉, maar doorgaans willen mensen graag (mee) beslissen als ze daartoe voldoende zijn voorbereid. Het gaat natuurlijk om meer dan informeren. Enerzijds moet het informeren wederzijds zijn, anderzijds gaat het ook om het afwegen van voor en tegen. Dat vraagt van elke zorgverstrekker de nodige communicatieve vaardigheden en van de zorgvrager zogenoemde ‘participatieve competenties’. Ze luisteren naar elkaar en delen visies en ervaringen. De bereidheid daartoe is een zaak van attitude.

De zorg mag geen markt zijn

Pas als deze informatiefase achter de rug is, is de basis gelegd voor een gezamenlijke beslissing. Dat vraagt van patiënt en arts een specifieke basishouding. De arts is bereid de controle over het gebeuren te delen en de patiënt om de verantwoordelijkheid mee op te nemen. Op een zondagse Familiedag van de RA (reumatoïde artritis)-liga kreeg ik van aanwezigen duidelijk te horen dat ze samen beslissen essentieel vinden. Dat is dus voor de arts geen vrije keuze: mensen willen in toenemende mate hun zeg hebben over wat hen overkomt of kan/zal overkomen.

Het paternalisme van de arts moet dus niet vervangen worden door de tirannie van de patiënt. Het lijkt mij dat we vooral niet in een dynamiek moeten verzeilen waarin de zorgvrager zich als een klant gedraagt die enkel rechten heeft en een zorgverstrekker zich als een leverancier voor wie winst het hoogste doel is. Ik ben tegen de vermarkting van de zorg. Het gaat voor mij om een gelijkwaardige relatie in wederzijds respect.

Participatie over hoe de zorg wordt aangeboden

Wat mij betreft gaat de participatie verder dan de interpersoonlijke relatie zorgvrager-zorgverstrekker. Uit de enquête die voorafgaand aan het eerste Patient Empowerment-symposium werd georganiseerd bleek onder meer dat zowel de deelnemende zorgvragers als zorgverstrekkers vinden dat overheid en politieke beleidsmakers de zorg organiseren met onvoldoende kennis van zaken en dat zorgvragers betrokken willen worden bij de organisatie van de zorg. Er klinkt duidelijk een vraag om participatie, ook over hoe de zorg wordt aangeboden, al zal niet elke zorgvrager daar even veel behoefte aan hebben. Ik ken geen redelijk argument om de expertise en ervaring van de zorgvragers ook inzake het zorgbeleid niet te gebruiken.

Dat alles staat voor Patient Empowerment en is de grondgedachte van de campagne ‘Elke stap zet je samen’ die vanaf 27 oktober loopt in de Vlaamse gezondheidszorg. Dat in Nederland een gelijkaardige campagne liep, toont de actualiteit ervan aan. De zorg kan er enkel beter van worden. Samen worden we er beter van.

Info op www.patientempowerment.be

Edgard Eeckman Edgard Eeckman
Edgard Eeckman
Communicatiemanager UZ Brussel
Edgard Eeckman studeerde communicatiewetenschappen aan de VUB en doctoreerde er over macht in de patiënt-(huis)artsrelatie en de invloed van het internet erop. In zijn studie definieerde en analyseerde hij het concept Patient Empowerment. Hij richtte mee de vzw Patient Empowerment op waarvan hij voorzitter is. Hij is communicatiemanager van het UZ Brussel en gastprofessor aan verschillende onderwijsinstellingen waaronder de Erasmushogeschool Brussel. Hij is wetenschappelijk medewerker van de VUB-onderzoeksgroep ECHO, Media, Cultuur en Politiek.

Respect zit verweven in het DNA van het UZ Brussel. Daarom staat respect ook centraal bij het reageren op nieuws- of blogberichten. We kennen graag uw graag mening en staan open voor suggesties of vragen, maar vragen wel om een aantal simpele regels in acht te nemen. Alleen reacties die de regels respecteren, worden goedgekeurd en gepubliceerd.