Té gezond eten is ook niet gezond

Té gezond eten is ook niet gezond

07 september 2022

Steeds meer mensen kampen met lichamelijke problemen door een onevenwichtige voeding, terwijl ze net denken dat ze heel gezond eten. Vormen superfoods en andere hypes een bedreiging?

Let op met vet en suiker! We worden er constant mee om de oren geslagen. Terecht natuurlijk, want obesitas blijft een gigantisch gezondheidsprobleem in onze samenleving. Maar vandaag zien we op de dienst Klinische Nutritie en Diëtetiek dat de slinger bij een toenemend aantal mensen doorslaat naar de andere kant. Ze streven zo obsessief naar een gezond voedingspatroon dat hun lichaam daarvan nadelige gevolgen ondervindt. We spreken dan van orthorexia nervosa. Hun beweegredenen zijn totaal anders dan bij mensen met anorexia, maar het resultaat is hetzelfde.

Te sterke focus op groenten en fruit

Het gaat lang niet altijd om personen die een veganistisch of ketogeen dieet volgen, dat zijn eerder extreme gevallen. Vaak zijn het mensen die heel erg focussen op groenten en fruit. Dat ze geen rood vlees eten, daar kan ik inkomen, maar ook gevogelte en vis van het menu weren is problematisch. Je kan niet zomaar eiwitten, suikers of essentiële vetzuren uit je voeding bannen. Die heten niet voor niets essentieel. Je lichaam heeft die nodig en je moet die stoffen via de voeding binnenkrijgen.

Verminderde vruchtbaarheid is slechts één van de nadelige effecten

Een aantal van deze mensen kwamen we eerder toevallig op het spoor. Een van de nadelige gevolgen van een té gezonde voeding is namelijk een verminderde vruchtbaarheid (hoe dat komt, daar kom ik zo dadelijk op terug). Het verhaal begon zo. Koppels die moeilijk zwanger raken, kunnen in een fertiliteitscentrum terecht voor een vruchtbaarheidsbehandeling. Daarvoor moet de vrouw echter een BMI tussen 18,5 en 30 hebben (35 in sommige centra). Met een BMI die buiten deze waarden valt is de kans op succes een stuk kleiner. Wij wilden met onze dienst onderzoeken of we mensen met zo'n 'afwijkende' BMI via voedingsbegeleiding konden helpen om toch aan de voorwaarden te voldoen. In deze FerMet-studie – de naam verwijst naar fertiliteit en metabolisme – stelden we vast dat zo'n 10% van de deelnemers kampte met ondergewicht (dus een te lage BMI), de rest met overgewicht. Maar het gewicht op zich is geen goede parameter. De lichaamssamenstelling, en dan vooral de verhouding vet- versus spiermassa, is veel interessanter.

De 47 personen met een te lage BMI wogen gemiddeld 48 kg, waarvan gemiddeld 8 kg vet of 16% van het totaal. Normaal is dat 19 tot 34%. Het klinkt misschien paradoxaal, maar te weinig vet is wel degelijk een probleem. Vet helpt niet alleen het lichaam op temperatuur te houden, het bevat ook veel hormonen én speelt een belangrijke rol in ons immuunsysteem.

Drie types magere mensen volgens lichaamssamenstelling

Af en toe vonden we tijdens deze studie iemand met wél een goeie balans van vet- en spiermassa, ondanks de lage BMI. Zo'n vrouw krijgt meteen groen licht om met de vruchtbaarheidsbehandeling te starten. Je hebt nu eenmaal mensen met een natuurlijke slanke lichaamsbouw – constitutional lean in het jargon – die perfect gezond zijn. Hun lage BMI is dan te wijten aan een hoog rustmetabolisme, wat we effectief hebben gemeten tijdens de studie. Het betekent dat ze van nature veel calorieën verbranden.

Daarnaast zijn er nog twee andere categorieën van magere mensen. Dansers en duursporters hebben doorgaans ook een lage BMI, maar hebben in verhouding meer spieren. Zij verbranden heel veel calorieën, omdat ze veel inspanningen leveren en dus veel verbruiken. Ze zijn wel gevoelig voor verkoudheden, omdat hun immuunsysteem verzwakt is door de lagere vetmassa.

"Als iemand een laag rustmetabolisme heeft én een lage BMI, is er reden om ongerust te zijn"

De derde categorie zijn de mensen die zowel te weinig vet als spieren hebben in verhouding tot hun grootte. Zeker als ze ook een laag rustmetabolisme vertonen is er reden om ongerust te zijn. Dat kan erop wijzen dat hun lichaam door een chronisch voedingstekort reageert door in een soort winterslaap te gaan. Het is vooral die derde categorie die bij ons een voedingstraject volgde en volgt. Bij deze vrouwen ontdekten we dat ze vaak een ongebalanceerd dieet hadden. We lieten hen namelijk ook een voedingsdagboek bijhouden en zagen daarin dat ze gemiddeld te veel eiwitten innamen, een beetje te veel vet, maar vooral te weinig suikers. En dan heb ik het niet over frisdrank, maar wel over te weinig brood, pasta of aardappelen.

Lees verder onder de foto.

Laat je lichaam niet afglijden in een winterslaap

Dat is toch wel een verontrustende evolutie. Want een ongebalanceerde lichaamssamenstelling is niet enkel nadelig voor het immuunsysteem en de hormonale huishouding. Als het lichaam in een toestand van winterslaap komt, vertragen de ademhaling en hartslag en daalt de bloeddruk. Daardoor kan je je vaak vermoeid, duizelig of lusteloos voelen. Ook de spieren verzwakken, inclusief de hartspier, met in extreme gevallen een risico op hartfalen. Op mentaal vlak komen concentratie- en geheugenproblemen en bradypsychie (vertraagd nadenken) relatief vaak voor.

Raadpleeg de voedingsdriehoek

Er is natuurlijk heel veel informatie te vinden over gezonde voeding op het internet. Maar wat geldt voor sommigen, geldt zeker niet voor iedereen. Het mag duidelijk zijn dat superfoods als gojibessen, chiazaad en tarwegras alléén niet volstaan. Ze zijn misschien wel een bouwsteentje van gezonde voeding, maar daar bouw je nog geen hele toren mee. Je hebt wel degelijk ook suikers en (gezonde) vetten nodig. Mijn belangrijkste advies is: kijk naar je individuele situatie, je grootte, hoeveel je beweegt, en weet dat je gewicht of BMI niet alles zegt. Informeer je via wetenschappelijk onderbouwde kanalen zoals gezondleven.be en raadpleeg regelmatig de voedingsdriehoek. En als je denkt dat een interventie in je voedingspatroon noodzakelijk is, laat dan je lichaamssamenstelling en metabolisme meten of ga langs bij een diëtiste voor advies, al is het maar eenmalig. Veel beter een half uur bij een diëtiste dan 20 uur op sociale media.

"Superfoods zijn een bouwsteentje van gezonde voeding, maar je bouwt er geen toren mee."

Je kan je lichaamssamenstelling verbeteren!

De positieve boodschap is: je kan er wat aan doen. Met aangepaste voedingsbegeleiding kan je relatief makkelijk weer een goede lichaamssamenstelling bereiken. Om nog even terug te komen op de FerMet-studie: de 47 personen die bij ons in begeleiding waren wonnen gemiddeld 18% aan vetmassa, voldoende om te mogen deelnemen aan de vruchtbaarheidsbehandeling. Het is trouwens uniek in de wereld dat de lichaamssamenstelling wordt gemeten voor deze doeleinden. Het heeft ertoe geleid dat we onze resultaten mogen voorstellen op het ESPEN-congres in Wenen.

40% van hen is intussen zwanger, terwijl de slaagkansen op een zwangerschap bij personen met een van oorsprong gunstige BMI tijdens zo'n fertiliteitsbehandeling 30 à 33% bedraagt. Het lichaam van de mensen die we begeleidden is met andere woorden een beter 'nestje' geworden om een eicel te laten bevruchten en uitgroeien tot een gezonde baby. En dat in slechts enkele weken tijd.

Elk blogbericht op ‘UZ Brussel blogt’ weerspiegelt enkel de mening van de respectievelijke auteur.

Prof. dr. Elisabeth De Waele Prof. dr. Elisabeth De Waele
Prof. dr. Elisabeth De Waele
Hoofd autonome dienst Klinische Nutritie en Diëtiek
Afdelingshoofd Intensieve Geneeskunde
Elisabeth De Waele is sinds 2018 lid van de Raad van Bestuur van de European Society for Clinical Nutrition and Metabolism. Haar wetenschappelijk werk is gericht op klinisch onderzoek naar metabolisme en voeding bij ernstig zieke, kanker- en chirurgische patiënten. Ze publiceerde al zo’n 100 artikelen in peer-reviewed tijdschriften en geeft frequent live en virtuele lezingen op internationale en nationale symposia. Daarnaast is ze professor aan de Vrije Universiteit Brussel en Erasmus Hogeschool Brussel, waar ze les geeft aan studenten geneeskunde, apothekers en diëtisten in opleiding.

Respect zit verweven in het DNA van het UZ Brussel. Daarom staat respect ook centraal bij het reageren op nieuws- of blogberichten. We kennen graag uw graag mening en staan open voor suggesties of vragen, maar vragen wel om een aantal simpele regels in acht te nemen. Alleen reacties die de regels respecteren, worden goedgekeurd en gepubliceerd.