Een samenleving op het verkeerde spoor?

Soms denk ik dat we met onze samenleving echt op het verkeerde spoor zitten. De manier waarop de overheid omgaat met bepaalde aspecten van de coronacrisis zijn daar een uiting van. En eigenlijk is het simpel. En van alle tijden.

Bijna doorlopend noteer ik de spanning die bestaat tussen enerzijds mensen die hun gezond verstand gebruiken en de controle op mensen die dat niet doen. Wat doet een overheid dan? Iedereen controleren, ook zij die hun gezond verstand gebruiken. Dat geldt in organisaties ook. Omdat sommigen zich niet aan de regels houden, wordt dan iedereen verdacht en dus gecontroleerd. Omdat enkelen sjoemelen met geld, worden alle banken in zware controleprocessen opgesloten.

En weet je wat? Die zware controles houden die sjoemelaars niet tegen. Je zal altijd wel een Enron, een Lehman Brothers, een Dieselgate, … tegenkomen. Ze vinden altijd wel een achterdeur. Juist omdat het sjoemelaars zijn. Wat blijft over? Overdadige controle van wie die controle eigenlijk niet hoeft. Dat hoor ik bijvoorbeeld ook zeggen in het onderwijs. Inspecteurs lopen in scholen met gefronste wenkbrauwen en een vergrootglas rond om de uitzonderingen op heterdaad te betrappen. Die lukken er geregeld in om de dans te ontspringen, daar zijn ze sluw genoeg voor. Maar het resultaat is wel dat iedereen pakken papier in dikke mappen klaar moet houden om aan te kunnen tonen dat ze ‘in orde zijn’. Alsof dat een goede leerkracht maakt.

“Zware controles houden die sjoemelaars niet tegen”

Net zo in de zorg. Natuurlijk is er controle nodig, de zorg is voor een patiënt te essentieel om met de losse pols georganiseerd te zijn. Maar de controlesystemen zijn nu zo buitenissig dat ze vooral treffen wie die overdaad niet behoeft. Dat heeft nefaste gevolgen. Het tast immers de intrinsieke motivatie aan van wie in de zorg werkzaam is en die is net in die sector uiterst belangrijk. Omdat ze staat voor betrokkenheid en engagement voor wie het er uiteindelijk allemaal draait: de patiënt. En – en nu komen we bij het punt dat ik wil maken – de permanente controles worden door bijvoorbeeld artsen en verpleegkundigen vaak aangevoeld als een gebrek aan vertrouwen.

Dat is dus waar volgens mij onze samenleving naar snakt, naar vertrouwen. Naar een gezonder evenwicht, tussen “vertrouwen” en “controle”. Geen blind vertrouwen, dus, maar toch vertrouwen. Vertrouwen in het intrinsiek positieve van de meeste mensen. Mensen die dat vertrouwen ook dubbel en dik verdienen. Vertrouwen krijgen betekent ook verantwoordelijkheid nemen en dragen. Vertrouwen is zoals respect: je krijgt het pas, als je het ook zelf geeft. Dit hebben we hier goed gemerkt tijdens de crisisfase van de covid-19 epidemie: als je vertrouwen geeft aan je experts, wordt dit ook niet geschaad. Vertrouwen is geenszins vrijblijvend. Maar mensen moeten tenminste de kans krijgen te tonen dat ze dat vertrouwen waard zijn. En wie het vertrouwen schaadt, verdient die strenge controle dan ook.

Controle vaker inruilen voor vertrouwen

Al altijd is vertrouwen een essentiële bouwsteen van de samenleving. Terwijl ik steeds vaker het gevoel heb dat er net een toenemend wantrouwen is tegenover alles en iedereen. Zelf wil ik daar niet aan meedoen. En ik stel voor dat de overheden zowel in normale- als in coronatijd het overwegend ingezette controle-instrument opnieuw vaker zouden inruilen voor vertrouwen. Een nieuw evenwicht. Controleren en streng bestraffen wie dat wél nodig heeft. En de anderen geëngageerd hun gang laat gaan. In vertrouwen.
 

Elk blogbericht op ‘UZ Brussel blogt’ weerspiegelt enkel de mening van de respectievelijke auteur.