Dementie voorkomen is mogelijk, maar we kijken nog te vaak de andere kant op

Eén op de vijf mensen krijgt dementie. Het is een cijfer dat tegelijk angst inboezemt en verlammend werkt. We zijn geneigd het te zien als een onvermijdelijk lot. Maar dat beeld klopt niet. Wetenschappelijke evidentie toont dat 45% van de dementies kan worden uitgesteld of zelfs voorkomen door het aanpakken van beïnvloedbare risicofactoren. Denk aan hoge bloeddruk, diabetes, gehoorverlies, depressie, roken, eenzaamheid. Preventie kan dus een wereld van verschil maken — voor miljoenen mensen en hun families. Toch is preventie geen prioriteit in ons zorgbeleid. We investeren massaal in het behandelen van dementie, maar nauwelijks in het voorkomen ervan. Dat is zowel menselijk als economisch een gemiste kans.

Preventie is geen luxe, maar noodzaak

Onze gezondheidszorg is historisch gebouwd op het genezen van zieke mensen. Artsen worden opgeleid om ziekten te bestrijden, ziekenhuizen zijn ingericht om patiënten te behandelen. Vandaag gaan nog steeds veruit de meeste middelen naar het genezen van ziekten, en veel te weinig naar het voorkomen ervan. Preventie krijgt hoogstens een bijrol. Dat is onlogisch. Want elke euro die we vandaag steken in het verminderen van risico’s, levert morgen veelvoudig rendement op in levenskwaliteit én in bespaarde zorgkosten.

Economisch onderzoek maakt dit glashelder: preventie vraagt investeringen op korte termijn, maar betaalt zich dubbel en dik terug op lange termijn. Niet alleen omdat dure behandelingen vermeden worden, maar ook omdat mensen langer actief en zelfstandig kunnen blijven. De vraag zou dus niet moeten zijn of we preventie kunnen betalen, maar of we het ons nog kunnen veroorloven het níet te doen.

Taboes en stilte blokkeren vooruitgang

Een tweede reden waarom preventie stokt, is dat dementie nog steeds omgeven is door taboes. Over kanker praten we terecht steeds opener, met succes: campagnes en sensibilisering hebben de drempel voor onderzoek en screening verlaagd. Bij dementie ontbreekt die openheid vaak nog. Dat maakt dat mensen risico’s niet kennen, dat beleid moeilijk op gang komt en dat er schroom blijft rond vroege diagnose.

Daarom moet dementiepreventie beginnen bij communicatie. Toegankelijke, duidelijke en herkenbare campagnes kunnen een onderwerp maatschappelijk zichtbaar maken en gedragsverandering stimuleren. Preventie werkt pas als mensen weten wat ze zelf kunnen doen, én als de samenleving daar ruimte voor creëert.

Preventie moet ook rechtvaardig zijn

Toch schuilt er een valkuil. Preventie heeft ook een keerzijde. Niet iedereen heeft gelijke toegang tot gezonde voeding, sportinfrastructuur of tijd om actief bezig te zijn met gezondheid. Voor mensen die worstelen met armoede of chronische stress is preventie vaak een onbereikbaar ideaal. Als preventie enkel gestoeld is op individuele verantwoordelijkheid, vergroot het de gezondheidskloof in plaats van ze te verkleinen.

Een geloofwaardig preventiebeleid moet dus sociaal ingebed zijn. Het gaat niet alleen om campagnes of medische adviezen, maar ook om structurele maatregelen en samenwerking.

Samenwerking is de sleutel

Preventie van dementie vraagt inderdaad samenwerking tussen artsen, andere zorgverleners, mutualiteiten/gezondheidsfondsen, onderzoekers, beleidsmakers, economen, en ook burgerorganisaties en lokale initiatieven. Medische kennis, economische inzichten, ethische reflecties en maatschappelijke betrokkenheid versterken elkaar. Alleen zo kan preventie doorstromen naar alle lagen van de samenleving.

Tijd voor keuzes

Dementie is geen onvermijdelijk noodlot. We weten hoe groot de impact is en we weten wat werkt om die te verminderen. Het ontbreekt ons niet aan kennis, maar aan durf en prioriteit. Zolang preventie niet centraal staat in ons beleid, zullen we blijven dweilen met de kraan open: zorgkosten rijzen de pan uit, families raken uitgeput en mensen verliezen onnodig levenskwaliteit.

De omslag naar een zorgsysteem dat inzet op welzijn en preventie vraagt moedige keuzes. Niet morgen, maar vandaag.

Dat is de centrale boodschap van het minisymposium Vergeet Dementie dat op 19 september in het UZ Brussel plaats vond (en van het gelijknamige boek): de toekomst van dementiezorg ligt niet alleen in nieuwe medicijnen of technologie, maar in het serieus nemen van preventie.

Wie vandaag investeert in dementiepreventie, wint morgen meer dan jaren van leven. We winnen kwaliteit van leven — en dat is onbetaalbaar.

Mw. Barbara Ceuleers

Prof. Dr. Sebastiaan Engelborghs

Dhr. Theo Vaes

Dr. Luc Colemont

Dhr. Luc Van Gorp

Prof. Dr. Lieven Annemans

Prof. Dr. Sara Willems