Eerste geval van hoog-resistente Legionella in België gevonden dankzij genetische analyse 

Onderzoekers van het Labio Klinische biologie (Microbiologie) van het UZ Brussel hebben voor het eerst in België een klinisch geval van Legionella pneumophila (een vorm van ernstige longontsteking) ontdekt dat hoogresistent is tegen macrolide-antibiotica, waaronder clarithromycine. De bevinding, gepubliceerd in het International Journal of Infectious Diseases, onderstreept de nood aan routinecontroles op antibioticaresistentie bij Legionellabesmettingen. Legionella pneumophila is een bacterie die voorkomt in waterleidingen en installaties zoals douches, airco’s en koeltorens. Ze kan ernstige longontstekingen veroorzaken, maar is doorgaans goed te behandelen met antibiotica. Het aantal besmettingen stijgt echter al jaren. 

De studie, die alle klinische Legionella-stalen tussen 2011 en 2022 onderzocht, toont aan dat het aantal gevallen van legionellose in België is verdubbeld over een periode van tien jaar. Legionellose is een verzamelnaam voor ziekten veroorzaakt door de bacterie Legionella pneumophila. De bekendste en ernstigste vorm is Legionnaires’ disease (de veteranenziekte), een zware longontsteking. Een mildere vorm is Pontiac fever, een soort griep zonder longontsteking. 

In totaal werden 283 klinische Legionella-isolaten genetisch geanalyseerd. Daarbij werd gebruik gemaakt van een techniek die genetische variaties tot op het niveau van individuele bacterieklonen kan opsporen. 

Resistente stam ST188 geïdentificeerd 

Bij één patiënt, overleden in 2019, werd een mutatie (A2052G) in het 23S rRNA-gen aangetroffen. Deze specifieke mutatie veroorzaakt hoge resistentie tegen een bepaald type antibiotica, macroliden zoals clarithromycine, azithromycine en erytromycine. Dit maakt de klassieke behandeling minder doeltreffend, want doorgaans is legionellose goed behandelbaar.

"Deze ontdekking toont aan dat Legionella zich op genetisch niveau blijft ontwikkelen, ook op manieren die een directe impact hebben op de effectiviteit van onze behandelingen. Het is essentieel dat we antibioticaresistentie voortaan standaard mee opvolgen bij Legionella-diagnoses," zegt dr. Charlotte Michel, klinisch biologe en hoofdauteur van de studie.

De resistente stam (ST188) vertoonde genetische gelijkenissen met eerder gevonden resistente stammen in Frankrijk, wat wijst op een mogelijke bredere verspreiding binnen Europa. De Belgische patiënt had echter geen reishistoriek, wat een lokale verspreiding mogelijk maakt. 

Nood aan systematische resistentieanalyse 

Legionella pneumophila is een bacterie die voorkomt in waterleidingen en installaties zoals douches, airco’s en koeltorens. Vooral oudere mannen en mensen met een verzwakt immuunsysteem lopen risico. De bacterie is meestal goed te behandelen met antibiotica zoals macroliden. 

Het aantal besmettingen met legionella stijgt al jaren, ook in België. Klimaatverandering en verouderde waterinstallaties spelen daar mogelijk een rol in. In België wordt elke infectie gemeld aan Zorg en Gezondheid (voor Vlaanderen), Vivalia (voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest) of AVIQ (voor Wallonië). In sommige gevallen worden stalen naar het Nationaal Referentiecentrum gestuurd om de bron van de besmetting te achterhalen.  

Momenteel bestaat er geen standaardmethode om antibioticaresistentie bij Legionella klinisch te testen. Dankzij de combinatie van klassieke kweek, korte- en geavanceerde DNA-analyse kon deze mutatie alsnog worden opgespoord. De auteurs pleiten voor de integratie van resistentieopsporing in het standaard diagnostisch proces van Legionellose. 

"Hoewel gevallen van antibioticaresistente Legionella nog zeldzaam zijn, mogen we dit signaal niet negeren," aldus dr. Michel. "De tools om deze evoluties op te sporen bestaan – we moeten ze nu ook inzetten." 

Belang van samenwerking tussen instanties 

Als Nationaal Referentiecentrum voor Legionella-infecties analyseert en identificeert het team van UZ Brussel Legionella-stammen die verband houden met uitbraken. In samenwerking met Sciensano, dat de nationale epidemiologische gegevens beheert, en het Nationaal Referentielaboratorium bij LHUB-ULB, hebben de onderzoekers zich gericht op genomische sequencing om beter onderscheid te maken tussen verschillende stammen van Legionella pneumophila.